Hiện nay, trên thế giới rất nhiều nước đã áp dụng phương pháp trộn mẫu (pool) xét nghiệm Real-time PCR để tìm virus SARS-CoV-2; có nghĩa là việc lấy nhiều mẫu, tổng hợp (phân tích chung) là phương pháp vẫn thường được áp dụng một cách hiệu quả trong thực tiễn. Hiểu một cách đơn giản là chúng ta tổng hợp nhiều mẫu của nhiều người thành một và sau đó phân tích chúng cùng lúc. Nếu kết quả là dương tính thì có nghĩa rằng ít nhất 1 người trong nhóm đã bị nhiễm virus. với phương pháp này, sẽ nâng công suất làm việc của bộ máy hiện có lên nhiều lần, qua đó giảm chi phí xét nghiệm trên đầu người và quan trọng nhất là giảm đáng kể thời gian cần thiết để xét nghiệm sàng lọc cho cộng đồng.
Công nghệ RT-PCR không phụ thuộc vào mẫu lấy từ bao nhiêu người. Nếu mẫu có chứa RNA của virus, nó sẽ phát hiện ra. Tất nhiên, chúng ta sẽ không biết chính xác ai (hoặc những ai) trong những người đã lấy mẫu dương tính với virus. Nhưng, nếu mẫu của cả nhóm có kết quả âm tính, thì chúng ta biết rằng không ai trong số họ bị nhiễm. Ngược lại, nếu trong 1 nhóm (số người được chọn cho một nhóm thường là lũy thừa của 2) có kết quả là dương tính thì chúng ra lại chia nhóm đó ra làm 2 mẫu và chạy lại PCR. Một trong 2 mẫu nếu là âm tính, thì có nghĩa những người trong nhóm không ai bị nhiễm, khi đó đương nhiên những người bị nhiễm nằm trong nhóm kia.
Kinh nghiệm một số nước tiến hành xét nghiệm trộn mẫu (pool) cho những nhóm người đã có tiếp xúc gần với nhau như: các thành viên trong gia đình, đồng nghiệp trong văn phòng, nhóm người đi cùng xe,...
(Cán bộ Đội Phản ứng nhanh CDC tỉnh T.T.Huế đang lấy mẫu xét nghiệm)
Phương pháp trộn mẫu hướng đến các mục tiêu:
- Hỗ trợ thực hiện giám sát dịch tễ, xét nghiệm chẩn đoán mắc COVID-19 trong một/nhiều nhóm quần thể dựa trên đánh giá dịch tễ và các yếu tố nguy cơ liên quan.
- Chẩn đoán phát hiện mắc COVID-19.
- Giảm nhu cầu sinh phẩm, hóa chất, vật tư tiêu hao sử dụng cho xét nghiệm; giảm thời gian xét nghiệm và tăng công suất xét nghiệm.
Chính vì vậy ngày 07/8/2020 Bộ y tế đã ban hành Quyết định số 3486/QĐ-BYT ban hành “Hướng dẫn tạm thời việc gộp mẫu xét nghiệm SARS-CoV-2”; Hướng dẫn tạm thời này được xây dựng với các nội dung lấy mẫu, gộp mẫu bệnh phẩm để xét nghiệm nhằm giảm nhu cầu sinh phẩm, hóa chất, vật tư tiêu hao sử dụng cho xét nghiệm, giảm thời gian xét nghiệm mẫu và bảo đảm chất lượng xét nghiệm theo diễn biến tình hình dịch bệnh để các tỉnh, thành phố, đơn vị y tế và các đơn vị liên quan làm căn cứ áp dụng, tổ chức triển khai theo thực tế tại địa phương, đơn vị. Phương pháp xét nghiệm gộp mẫu (pool) theo hướng dẫn của Bộ Y tế là phương thức xét nghiệm lấy một phần của mỗi trong các mẫu để đưa vào gộp và tách chiết, xét nghiệm, phần còn lại của các mẫu được bảo quản để xét nghiệm riêng rẽ lại lần 2 nếu xét nghiệm mẫu gộp dương tính. Theo đó, những nội dung chủ yếu, cụ thể như sau:
· Loại mẫu bệnh phẩm
Là bệnh phẩm đường hô hấp, được thu thập bởi các nhân viên đã được tập huấn.
· Điều kiện áp dụng
- Căn cứ tình hình dịch bệnh, sự lưu hành, tỷ lệ xét nghiệm dương tính, cơ quan chuyên môn y tế xem xét quyết định việc gộp mẫu xét nghiệm.
- Khi thực hiện giám sát dịch tễ tại cộng đồng, đối với nhóm đối tượng không có triệu chứng.
- Không áp dụng đối với:
+ Những trường hợp có triệu chứng, người tiếp xúc trực tiếp có nguy cơ cao
+ Các mẫu thu thập từ người đã xét nghiệm chẩn đoán SARS-CoV-2 nhưng chưa có kết quả xác định.
+ Các mẫu thu thập từ bệnh nhân COVID-19 đang điều trị.
+ Tỷ lệ mắc COVID-19 trong cộng đồng cao (tùy theo từng khu vực, địa bàn do Sở Y tế đánh giá và xác định).
· Cách gộp mẫu xét nghiệm
- Bước 1: Mẫu bệnh phẩm sau khi đã được thu thập riêng biệt được lập danh sách mẫu để gộp 5 mẫu thành 1 nhóm (nhóm mẫu gộp), mỗi nhóm mẫu gộp được mã hoá riêng.
- Bước 2:
+ Xếp từng nhóm mẫu theo thứ tự đã mã hoá;
- Bước 3:
+ Trộn đều từng mẫu đơn đã thu thập được bằng máy lắc/votex
- Bước 4:
+ Chuyển 200 µl dung dịch của mỗi mẫu đơn trong nhóm 05 mẫu vào tuýp mẫu
gộp;
+ Đóng chặt nắp tuýp mẫu gộp
+ Bảo quản các mẫu đơn trong nhóm (mẫu gốc) tại nhiệt độ 2–8oC đến khi sử dụng lại khi cần thiết.
- Bước 5: Tiến hành xét nghiệm mẫu gộp bằng phương pháp Realtime RT- PCR theo hướng dẫn của nhà sản xuất.
· Nhận định kết quả xét nghiệm
- Kết quả xét nghiệm mẫu gộp âm tính tức là tất cả các mẫu đơn trong nhóm gộp là âm tính và không cần thực hiện xét nghiệm tiếp.
- Kết quả xét nghiệm mẫu gộp dương tính tức là có ít nhất 01 mẫu trong nhóm gộp dương tính. Trong trường hợp này Phòng xét nghiệm cần thực hiện:
+ Báo cáo với đơn vị quản lý về kết quả xét nghiệm mẫu gộp dương tính để đánh giá nguy cơ và triển khai các biện pháp phòng chống dịch theo qui định.
+ Thực hiện xét nghiệm đối với từng mẫu bệnh phẩm đơn trong trong nhóm. Nếu có mẫu dương tính thì gửi mẫu đến phòng xét nghiệm khẳng định (nếu phòng xét nghiệm đó chưa được phép khẳng định) để xác nhận kết quả. Nếu không có mẫu dương tính thì lấy lại mẫu, thực hiện xét nghiệm lại theo quy trình thông thường đối với từng trường hợp, phiên giải kết quả và thực hiện các hoạt động báo cáo, phòng chống dịch theo qui đinh.
- Kết quả xét nghiệm mẫu gộp không rõ: thực hiện lại qui trình gộp mẫu và xét nghiệm mẫu gộp theo hướng dẫn.
Tuy nhiên thực tiễn, tại Đà Nẵng đang thực hiện xét nghiệm theo nhóm 5 người, lấy mẫu chung một ống để xét nghiệm. Kỹ thuật này thực hiện cứ 5 người được lấy dịch hầu họng hoặc dịch mũi cùng lúc, sau đó đưa các mẫu vào cùng một ống môi trường và xét nghiệm. Nếu kết quả dương tính, cán bộ sẽ lấy riêng mẫu của từng người để làm thêm xét nghiệm. Nếu âm tính, mỗi lần làm xét nghiệm đã loại bỏ được 5 người.
Như vậy, việc thực hiện gộp mẫu cũng đã được áp dụng tại một số quốc gia với các hình thức gộp mẫu khác nhau, có nơi thì lấy mẫu riêng lẻ sau đó chuyển về phòng xét nghiệm mới thực hiện gộp để tránh việc phải quay lại lấy lại mẫu sau khi có trường hợp dương tính, có nơi thì gộp que lấy mẫu ngay khi lấy mẫu. Cho dù, cách gộp mẫu nào đi chăng nữa thì các phòng xét nghiệm cũng hết sức chú trọng đảm bảo về mặt chất lượng xét nghiệm. Việc áp dụng phương pháp gộp mẫu nào, thì tùy thuộc vào quyết định của Hội đồng khoa học kỹ thuật ngành y tế địa phương quyết định trên cơ sở khoa học để áp dụng thống nhất cho địa phương đó./.